فهرست موضوعات
سنگ کلیه یکی از دردناک‌ترین تجربیاتی است که یک فرد میتواند با آن روبرو شود. این بیماری شایع که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان درگیر میکند، با سوالات، نگرانی‌ها و باورهای غلط بسیاری همراه است. از اینکه درد آن دقیقا کجاست و چه مسکنی برای آن موثر است، تا اینکه چه غذاهایی باعث تشکیل آن میشوند و بهترین روش درمانی آن چیست. این مقاله به عنوان کامل‌ترین مرجع، به صورت پرسش و پاسخ به تمام سوالات شما در مورد سنگ کلیه، از علائم اولیه تا روشهای پیشرفته جراحی و درمانهای خانگی، پاسخ میدهد.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه توده‌ای سخت است که از تجمع و کریستالی شدن مواد معدنی و نمک‌ها در داخل کلیه‌ها تشکیل میشود. کلیه‌ها وظیفه تصفیه خون و دفع مواد زائد از طریق ادرار را بر عهده دارند. وقتی غلظت این مواد در ادرار بیش از حد بالا میرود و مایعات کافی برای حل کردن آنها وجود ندارد، این مواد به هم چسبیده و کریستالهای سختی را به نام سنگ کلیه ایجاد میکنند.
شن کلیه چیست؟
شن کلیه در واقع سنگ کلیه بسیار ریز، به اندازه دانه‌های شن است. اینها یا مراحل اولیه تشکیل سنگهای بزرگتر هستند یا سنگهای کوچکی هستند که به راحتی و اغلب بدون درد شدید از طریق ادرار دفع میشوند. وجود شن در ادرار میتواند یک زنگ خطر برای اصلاح رژیم غذایی و افزایش مصرف آب باشد.
سنگ کلیه بزرگ چقدر است؟
اندازه سنگ کلیه در تعیین روش درمان بسیار مهم است:
سنگهای کوچک (کمتر از ۵ میلیمتر): بیش از ۸۰ درصد این سنگها با افزایش مصرف مایعات و درمانهای دارویی، به صورت خودبه‌خودی دفع میشوند.
سنگهای متوسط (۵ تا ۱۰ میلیمتر): شانس دفع خودبه‌خودی آنها کمتر است و اغلب نیاز به مداخله پزشکی مانند سنگ شکن یا دارو دارند.
سنگهای بزرگ (بزرگتر از ۱۰ میلیمتر یا ۱ سانتیمتر): این سنگها تقریبا هرگز به صورت خودبه‌خودی دفع نمیشوند و برای درمان آنها قطعا به روشهایی مانند سنگ شکن یا جراحی نیاز است.
درد سنگ کلیه کجاست؟
درد سنگ کلیه که به آن “کولیک کلیوی” یا “رنال کولیک” میگویند، یکی از شدیدترین انواع درد است. این درد معمولا:
ناگهانی شروع میشود.
در پهلو و پشت، زیر دنده‌ها حس میشود.
به صورت موجی و شدید و خفیف شونده است.
به سمت پایین شکم و کشاله ران کشیده میشود.
با هیچ حالتی (نشستن، خوابیدن) بهتر نمیشود.
مسکن قوی برای درد سنگ کلیه
درد سنگ کلیه بسیار شدید است و نیاز به مسکن‌های موثر دارد.
درمان خانگی: برای دردهای خفیف، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن میتوانند موثر باشند.
درمان اورژانسی: در بیمارستان، برای کنترل دردهای شدید معمولا از مسکن‌های تزریقی قوی (مانند کتورولاک) یا در موارد بسیار شدید، از داروهای اپیوئیدی (مخدر) استفاده میشود.
عکس سنگ کلیه
سنگهای کلیه از نظر ظاهری متفاوت هستند. برخی صاف و گرد و برخی دیگر بسیار تیز و شاخه‌دار هستند. رنگ آنها نیز بسته به ترکیب شیمیایی‌شان از زرد روشن تا قهوه‌ای تیره متغیر است. برای مثال، سنگهای کلسیمی معمولا زرد-قهوه‌ای و سنگهای اسید اوریکی، نارنجی-قرمز هستند.
از کجا بدانیم سنگ کلیه داریم؟
علاوه بر درد شدیدی که در بالا توضیح داده شد، سایر علائم کلیدی عبارتند از:
- وجود خون در ادرار (ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای)
- تهوع و استفراغ
- تکرر ادرار
- سوزش هنگام ادرار کردن
- تب و لرز (در صورت وجود عفونت)
علائم سنگ کلیه در زنان
علایم دقیق سنگ کلیه چپ
علائم سنگ کلیه چپ هیچ تفاوتی با سنگ کلیه راست ندارد، جز اینکه درد شدید دقیقا در پهلوی چپ و پشت متمرکز شده و به سمت چپ پایین شکم و کشاله ران کشیده میشود.
عوارض سنگ کلیه
انسداد: خطرناک‌ترین عارضه، گیر کردن سنگ در حالب و انسداد کامل مسیر ادرار است.
آسیب به کلیه: ادرار جمع شده در پشت سنگ باعث ورم کلیه (هیدرونفروز) و در صورت عدم درمان، آسیب دائمی به بافت کلیه میشود.
عفونت: انسداد، کلیه را مستعد عفونتهای شدید میکند که میتواند وارد خون شده و تهدیدکننده حیات باشد.
آیا سنگ کلیه خطرناک است؟
بله، اگر درمان نشود. یک سنگ کلیه کوچک که دفع میشود خطرناک نیست. اما سنگی که باعث انسداد کامل یا عفونت شدید شود، یک وضعیت اورژانسی پزشکی است و میتواند خطرناک باشد.
درمان کلیه سنگ ساز
برای درمان سنگهایی که خودبه‌خود دفع نمیشوند، روشهای مختلفی وجود دارد:
۱-سنگ شکن کلیه (ESWL):
در این روش غیرتهاجمی، امواج صوتی پرانرژی از خارج از بدن به سمت سنگ متمرکز شده و آن را به قطعات ریزی تبدیل میکنند تا از طریق ادرار دفع شوند.
۲-یورتروسکوپی (TUL – جراحی از طریق مجرا):
پزشک یک دوربین بسیار نازک را از طریق مجرای ادرار وارد حالب کرده و پس از رسیدن به سنگ، آن را با لیزر خرد کرده یا با ابزار مخصوص خارج میکند. این روش هیچ برشی روی بدن ندارد.
۳-جراحی از طریق پوست (PCNL):
در جراحی PCNL برای سنگهای بسیار بزرگ (معمولا بزرگتر از ۲ سانتیمتر) یا سنگ های شاخ گوزنی، یک سوراخ کوچک در پشت بیمار ایجاد شده و سنگ مستقیما از داخل کلیه خرد و خارج میشود.
علت سنگ کلیه چیست؟
مهمترین علت، کم آبی بدن است. سایر علل عبارتند از:
رژیم غذایی: مصرف زیاد نمک، شکر و پروتئین حیوانی
چاقی
سابقه خانوادگی و ژنتیک
برخی بیماریها: مانند پرکاری پاراتیروئید، بیماریهای التهابی روده و عفونتهای ادراری مکرر
انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ
سنگ کلیه کلسیمی (اگزالات کلسیم): شایع‌ترین نوع (حدود ۸۰٪)، به رنگ زرد تا قهوه‌ای تیره
سنگ استرووایت (عفونی): معمولا سفید-خاکستری، به دلیل عفونتهای ادراری ایجاد شده و میتواند بسیار بزرگ شده و کل فضای داخلی کلیه را پر کند که به آن سنگ کلیه شاخ گوزنی میگویند.
سنگ اسید اوریکی: به رنگ نارنجی تا قرمز، در افرادی با رژیم غذایی پرپروتئین یا بیماران نقرس شایع‌تر است.
سنگ سیستین: نوعی نادر و ارثی به رنگ زرد روشن
سنگ گرده چیست؟
“گرده” یک کلمه قدیمی فارسی برای “کلیه” است. سنگ گرده همان سنگ کلیه است و هیچ تفاوتی با آن ندارد.
قویترین قرص دفع سنگ کلیه
هیچ قرص جادویی برای “حل کردن” و دفع تمام سنگها وجود ندارد. اما قویترین قرص برای کمک به دفع سنگ کلیه، داروهایی مانند تامسولوسین هستند که با شل کردن عضلات حالب، عبور سنگ را تسهیل میکنند. این دارو یک مسدودکننده آلفا است که عضلات صاف مجرای حالب را شل میکند. این کار باعث گشاد شدن مسیر شده و به سنگهای کوچک تا متوسط اجازه میدهد راحت‌تر و با درد کمتری حرکت کرده و دفع شوند. این دارو باید حتما با تجویز پزشک مصرف شود.
برای دفع سنگ کلیه چه بخوریم؟
آب، آب و باز هم آب! نوشیدن روزانه ۲ تا ۳ لیتر آب، مهمترین و موثرترین راه است. علاوه بر آب، مصرف آب لیمو ترش تازه (به دلیل داشتن سیترات که از تشکیل سنگ کلسیمی جلوگیری میکند) و آب کرفس نیز توصیه میشود.
برای سنگ کلیه چی نخوریم؟
این مورد به نوع سنگ شما بستگی دارد، اما به طور کلی:
-برای سنگهای کلسیمی: مصرف غذاهای سرشار از اگزالات مانند اسفناج، ریواس، چغندر، آجیل و شکلات تلخ را محدود کنید.
-برای همه انواع سنگ: مصرف نمک (سدیم) و پروتئین حیوانی (گوشت قرمز) را به شدت کاهش دهید.
درمان سنگ کلیه در منزل
درمان در منزل فقط برای سنگهای کوچکی که پزشک تایید کرده قابل دفع هستند، امکان‌پذیر است و شامل موارد زیر است:
نوشیدن مقادیر بسیار زیاد آب
مصرف مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن
مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک (مانند تامسولوسین)
استفاده از یک صافی برای ادرار کردن و گرفتن سنگ دفع شده برای آزمایش
میوه های مفید برای دفع سنگ کلیه
مرکبات! لیمو، پرتقال، لیمو شیرین و گریپ‌فروت سرشار از سیترات هستند. سیترات به کلسیم در ادرار چسبیده و از تشکیل کریستالهای کلسیمی جلوگیری میکند.
صبحانه مناسب برای سنگ کلیه
یک صبحانه کم نمک و با پروتئین کنترل شده ایده‌آل است. گزینه‌های خوب شامل:
جو دوسر پرک با میوه‌های تازه (مانند توت‌ها).
نان سبوس‌دار با عسل یا مربای کم‌شکر.
تخم مرغ آب‌پز (در حد اعتدال).
از مصرف پنیرهای شور و گوشتهای فرآوری شده (مانند سوسیس و کالباس) در صبحانه پرهیز کنید.
از کجا بفهمیم سنگ کلیه دفع شده؟
دو راه اصلی وجود دارد:
قطع کامل و ناگهانی درد: این مهمترین نشانه است. وقتی سنگ از حالب عبور کرده و وارد مثانه میشود، درد کولیکی شدید فورا متوقف میشود.
دیدن یا گرفتن سنگ: مشاهده یک سنگریزه کوچک در ادرار یا گرفتن آن در صافی ادرار، قطعی‌ترین راه است.
