فهرست موضوعات
واریکوسل به تورم غیرطبیعی وریدهای داخل کیسه بیضه (شبکه پامپینیفرم) گفته می‌شود که خون را از بیضه‌ها تخلیه می‌کنند. این وضعیت شباهت زیادی به واریس در پاها دارد و یکی از شایع‌ترین علل قابل درمان ناباروری در مردان است. هنگامی که پزشک پس از معاینه، تشخیص واریکوسل گرید ۲ را مطرح می‌کند، سوالات زیادی در ذهن فرد شکل می‌گیرد: واریکوسل گرید ۲ چیست؟ آیا واریکوسل گرید ۲ نیاز به جراحی دارد؟ و این درجه از واریس چه تأثیری بر توانایی باروری خواهد داشت؟ درک دقیق سیستم درجه‌بندی واریکوسل برای هر فردی که با این تشخیص روبروست، بسیار حیاتی است.
در این مقاله جامع، ما به طور مفصل به تعریف و مکانیسم درجه‌بندی واریکوسل (با تمرکز ویژه بر واریکوسل گرید ۲)، نحوه تشخیص دقیق آن، اثرات فیزیولوژیکی این درجه بر پارامترهای اسپرم و مهم‌تر از همه، معیارهای اصلی برای تصمیم‌گیری در مورد درمان واریکوسل گرید ۲ با عمل خواهیم پرداخت.
مکانیسم واریکوسل و سیستم درجه‌بندی: تمایز گرید ۲
واریکوسل زمانی اتفاق می‌افتد که دریچه‌های داخل وریدهای بیضه (وریدهای اسپرماتیک داخلی) به درستی کار نکنند، که منجر به برگشت جریان خون و تجمع آن در اطراف بیضه می‌شود.
الف. تعریف واریکوسل گرید ۲
سیستم درجه‌بندی واریکوسل، که اغلب توسط متخصصان ارولوژی استفاده می‌شود، شدت بیماری را بر اساس یافته‌های معاینه فیزیکی طبقه‌بندی می‌کند.
- واریکوسل معمولاً به سه گرید اصلی تقسیم می‌شود:
- گرید ۱ (خفیف): وریدهای متورم تنها در حین مانور والسالوا (فشار آوردن مانند دفع مدفوع) قابل لمس هستند.
- واریکوسل گرید ۲: این گرید به عنوان شدت متوسط در نظر گرفته می‌شود. در این حالت، وریدهای متورم بدون نیاز به مانور والسالوا (در حالت استراحت) قابل لمس هستند، اما با چشم غیرمسلح قابل رؤیت نیستند. پزشک متخصص ارولوژی می‌تواند با لمس ملایم کیسه بیضه، توده‌ی نرم و “کیسه کرم مانند” را تشخیص دهد، اما شما به تنهایی در حالت عادی این رگ‌ها را نمی‌بینید.
- گرید ۳ (شدید): وریدهای متورم و متسع به حدی بزرگ هستند که به راحتی در حالت ایستاده با چشم قابل مشاهده هستند.
- نکته کلیدی: اگرچه واریکوسل گرید ۲ قابل لمس است، اما هنوز از نظر بصری چندان مشخص نیست و در مقایسه با گرید ۳، فشار کمتری به بیضه وارد می‌کند.
ب. مکانیسم آسیب در واریکوسل گرید ۲
صرف نظر از گرید، مکانیسم اصلی آسیب به بیضه، افزایش دمای موضعی و تجمع سموم است. تجمع خون در وریدهای واریکوسل باعث افزایش دمای موضعی در بیضه می‌شود. بیضه‌ها برای تولید اسپرم سالم به دمایی حدود $۱$ تا $۲$ درجه سانتی‌گراد پایین‌تر از دمای بدن نیاز دارند. افزایش دما، محیط را برای اسپرم‌سازی نامناسب می‌کند.
همچنین برگشت خون وریدی باعث تجمع مواد سمی (مانند رادیکال‌های آزاد و متابولیت‌ها) در اطراف بیضه می‌شود که به DNA اسپرم آسیب می‌رسانند و کیفیت اسپرم تولید شده را کاهش می‌دهند. تأثیر واریکوسل گرید ۲ بر کیفیت اسپرم، اغلب خفیف تا متوسط است.
تشخیص واریکوسل گرید ۲: معاینه بالینی و سونوگرافی داپلر
تشخیص دقیق واریکوسل گرید ۲ نیازمند معاینه فیزیکی توسط ارولوژیست و تأیید با تصویربرداری است.
الف. معاینه فیزیکی توسط متخصص ارولوژی
معاینه در حالت ایستاده توسط متخصص، بخش اصلی تشخیص بالینی است.
- پزشک از بیمار می‌خواهد که در حالت ایستاده بایستد، زیرا در این وضعیت گرانش باعث تجمع خون و اتساع وریدها می‌شود. پزشک با لمس ملایم کیسه بیضه، به دنبال توده‌های نرم و متسع است. تشخیص واریکوسل گرید ۲ زمانی قطعی می‌شود که پزشک بتواند وریدهای متورم را در حالت استراحت لمس کند، اما هنگام خوابیدن بیمار، به دلیل کاهش اثر گرانش، این وریدها از بین بروند یا کوچکتر شوند. این ارزیابی بالینی، تجربه و تخصص پزشک را می‌طلبد.
ب. سونوگرافی داپلر بیضه: تأیید تشخیص و اندازه‌گیری رفلاکس
سونوگرافی داپلر ابزاری برای تأیید و مستندسازی یافته‌های معاینه و اندازه‌گیری شدت جریان خون برگشتی است. این روش غیرتهاجمی با استفاده از امواج صوتی، ساختار بیضه‌ها و جریان خون داخل وریدی را بررسی می‌کند. معیار سونوگرافی برای تأیید واریکوسل گرید ۲ معمولاً وجود اتساع وریدی (قطر وریدهای بیضه بیشتر از ۳ میلی‌متر) و همچنین رفلاکس (جریان خون برگشتی) قابل توجه در هنگام مانور والسالوا یا حتی در حالت استراحت است. سونوگرافی همچنین به پزشک کمک می‌کند تا مطمئن شود که توده لمس‌شده، واریکوسل است و نه یک توده خطرناک دیگر.
ج. آزمایش اسپرموگرام: سنجش آسیب واریکوسل
تصمیم برای درمان واریکوسل گرید ۲ با عمل هرگز تنها بر اساس معاینه فیزیکی نیست، بلکه به تأثیر آن بر باروری بستگی دارد. واریکوسل به دلیل اثرگذاری بر دما و کیفیت اسپرم، ممکن است باعث کاهش تعداد، تحرک ضعیف (موبیلیتی) و مورفولوژی غیرطبیعی اسپرم‌ها شود. یک اسپرموگرام (آنالیز مایع منی) که حداقل در دو نوبت انجام شده باشد، برای تعیین اینکه آیا واریکوسل باعث ناباروری شده است یا خیر، ضروری است. اگرچه واریکوسل گرید ۲ خفیف‌تر است، اما می‌تواند در صورت وجود نتایج غیرطبیعی اسپرموگرام، نیاز به درمان داشته باشد.
آیا واریکوسل گرید ۲ نیاز به جراحی دارد؟
این مهم‌ترین سوال برای بیماران با تشخیص واریکوسل گرید ۲ است. برخلاف تصور رایج، همه موارد نیاز به جراحی ندارند.
الف. سه‌گانه طلایی برای نیاز به درمان واریکوسل
در منابع معتبر پزشکی، سه شرط اصلی برای توصیه به درمان واریکوسل گرید ۲ با عمل وجود دارد:
- ناباروری زوج: زوج باید حداقل یک سال تلاش ناموفق برای بارداری داشته باشند.
- آسیب اسپرموگرام: مرد باید دارای نتایج غیرطبیعی و قابل توجه در اسپرموگرام باشد (مانند تعداد یا تحرک کم).
- واریکوسل قابل لمس: پزشک باید واریکوسل را با معاینه فیزیکی تأیید کند (مانند واریکوسل گرید ۲ یا گرید ۳).
- نکته مهم: اگر فردی واریکوسل گرید ۲ داشته باشد اما اسپرموگرام او کاملاً طبیعی باشد و یا هنوز قصد بارداری نداشته باشد، جراحی توصیه نمی‌شود. هدف از جراحی، بهبود پارامترهای اسپرم و شانس باروری است.
ب. موارد استثنا و ملاحظات خاص
برخی شرایط دیگر نیز می‌توانند نیاز به درمان واریکوسل گرید ۲ را افزایش دهند.
- درد مزمن بیضه: اگرچه واریکوسل معمولاً بدون درد است، اما اگر واریکوسل گرید ۲ باعث درد مزمن بیضه شود که با مسکن‌ها یا اقدامات دیگر کنترل نمی‌شود، ممکن است جراحی برای تسکین درد توصیه شود.
- آتروفی یا کوچک شدن بیضه: در مردان جوان‌تر، به خصوص نوجوانان، اگر واریکوسل باعث کوچک شدن (آتروفی) بیضه درگیر نسبت به بیضه سالم شود، جراحی حتی در صورت طبیعی بودن اسپرموگرام توصیه می‌شود تا از آسیب بیشتر به رشد و عملکرد بیضه جلوگیری شود.
- نقص در DNA اسپرم: اگرچه تعداد و تحرک اسپرم نرمال باشد، اگر تست‌های تخصصی شکست DNA اسپرم (DFI) بالا باشند، جراحی برای بهبود کیفیت ژنتیکی اسپرم ممکن است در نظر گرفته شود.
روش‌های درمان واریکوسل گرید ۲ و مزایای هر کدام
هنگامی که تصمیم به درمان واریکوسل گرید ۲ گرفته می‌شود، چندین گزینه درمانی مؤثر وجود دارد که همگی با هدف مسدود کردن جریان خون برگشتی به وریدهای متورم انجام می‌شوند.
الف. واریکوسلکتومی میکروسکوپی (Microscopic Varicocelectomy)
این روش به عنوان استاندارد طلایی درمان جراحی واریکوسل شناخته می‌شود.
- در این روش، جراح ارولوژیست با استفاده از یک میکروسکوپ جراحی با قدرت بزرگ‌نمایی بالا، وریدهای متسع را از طریق یک برش کوچک در ناحیه کشاله ران یا زیر آن پیدا کرده و مسدود می‌کند.
- مزایا: استفاده از میکروسکوپ این امکان را می‌دهد که وریدهای لنفاوی (برای جلوگیری از هیدروسل) و شریان بیضه (برای جلوگیری از آسیب به خونرسانی بیضه) حفظ شوند. نرخ عود (بازگشت واریکوسل) در این روش بسیار پایین است و بهترین نرخ موفقیت را در بهبود پارامترهای اسپرم ارائه می‌دهد. درمان واریکوسل گرید ۲ با عمل میکروسکوپی کمترین عوارض را در پی دارد.
ب. آمبولیزاسیون واریکوسل (Varicocele Embolization)
این یک روش درمانی کم‌تهاجمی رادیولوژی است.
- در این روش، یک رادیولوژیست مداخله‌ای با استفاده از هدایت تصویربرداری (معمولاً فلوروسکوپی)، یک کاتتر نازک را از طریق ورید در کشاله ران یا گردن وارد می‌کند و آن را به ورید بیضه می‌رساند. سپس با استفاده از کویل‌های کوچک (سیم پیچ) یا مواد مسدودکننده، ورید متسع را می‌بندد تا از برگشت خون جلوگیری کند.
- مزایا: این روش نیازی به برش جراحی بزرگ ندارد و به صورت سرپایی انجام می‌شود. اگرچه نرخ موفقیت آن در برخی موارد ممکن است کمی پایین‌تر از جراحی میکروسکوپی باشد، اما گزینه خوبی برای بیمارانی است که نمی‌خواهند تحت بیهوشی عمومی قرار گیرند.
ج. نکات مهم پس از درمان
پیگیری پس از جراحی برای ارزیابی موفقیت درمان ضروری است.
- پس از درمان واریکوسل گرید ۲ با عمل، مرد باید بهبود پارامترهای اسپرم را با انجام مجدد اسپرموگرام بررسی کند. معمولاً اولین اسپرموگرام ۳ تا ۴ ماه پس از جراحی انجام می‌شود، زیرا این مدت زمان لازم برای تولید اسپرم‌های جدید است. موفقیت جراحی در بهبود پارامترهای اسپرم بین ۵۰ تا ۷۰ درصد گزارش شده است و می‌تواند شانس بارداری طبیعی را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
برای تغییر این متن بر روی دکمه ویرایش کلیک کنید. لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.
دکتر رضا ولی پور متخصص جراح کلیه
