آیا می‌دانید که یک دهم جمعیت انسان‌های کره زمین در طول زندگی خود دچار سنگ کلیه می‌شوند؟ پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که میزان ابتلا به سنگ کلیه در کشورمان رو به افزایش است.
اگر دچار سنگ کلیه هستید؛ باید رژیم غذایی خاصی را رعایت کنید. پزشک متخصص در اولین قدم از شما آزمایش خون و ادرار می‌گیرد تا بفهمد چه عواملی می‌توانند برایتان خطرساز باشند. او در مرحله بعدی راجع به تغییر رژیم غذایی و داروهایی که باید برای پیش‌گیری از ابتلای دوباره به سنگ کلیه مصرف کنید؛ با شما صحبت خواهد کرد.
با مراجعه به متخصص کلیه می‌توانید تغییرات لازم را در رژیم غذایی و سبک زندگی خود ایجاد کنید.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه ، توده سخت‌شده‌ای است که از کریستال‌های موجود در ادرار ایجاد می‌شود. مواد شیمیایی موجود در ادرار بیشتر افراد به سنگ تبدیل نمی‌شود. در این صورت مشکلی برای آن‌ها پیش نمی‌آید.
انواع سنگ کلیه
آیا همه سنگ‌های کلیه یکسان هستند؟
مهم‌ترین عامل پیش‌گیری از تشکیل سنگ کلیه
یکی از بهترین کارهایی که می‌توان برای پیش‌گیری از ابتلا به سنگ کلیه انجام داد این است که هر روز مقدار زیادی آب بنوشید. به این ترتیب دائما نسبت به دفع ادرار اقدام خواهید کرد و میزان کلسیم یا اسید اوریک در کلیه‌ها افزایش نمی‌یابد.
تعریق را دست کم نگیرید! اگرچه رفتن به سونا، انجام یوگای داغ و ورزش زیاد برای حفظ سلامتی مفید است اما انجام چنین کارهایی می‌تواند منجر به تشکیل سنگ کلیه شود. چرا؟ هنگامی که بدن در اثر گرما یا انجام فعالیت زیاد عرق می‌کند؛ آب خود را از دست می‌دهد. بنابراین میزان تولید و دفع ادرار کاهش می‌یابد. هر چقدر بیشتر عرق کنید؛ کمتر ادرار دفع خواهید کرد. این موضوع منجر به تجمع مواد معدنی سنگ‌ساز در کلیه‌ها و مجاری ادراری خواهد شد.
آب بنوشید! به خاطر داشته باشید که حتما آب کافی به بدنتان برسد (مخصوصا هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی یا فعالیت‌هایی که منجر به تعریق زیاد می‌شوند.
بهتر است برای تولید ادرار کافی، روزانه حدود ۲ تا ۳ لیتر یا ۸ تا ۱۲ لیوان مایعات بنوشید. از نوشیدن نوشابه (به خصوص نوشابه‌هایی که فروکتوز بالا دارند)، چای سرد شیرین و آب گریپ‌فروت پرهیز کنید.
رژیم غذایی پیش‌گیری از تشکیل سنگ کلیه
رژیم‌های غذایی مختلفی برای پیش‌گیری از تشکیل سنگ کلیه وجود دارد. بیشتر توصیه‌های رژیم غذایی، مبتنی بر نوع و جنس سنگ کلیه بوده و برای هر فرد با فرد دیگر متفاوت است.
سنگ‌های کلسیم اگزالات: رایج‌ترین نوع سنگ کلیه
ترکیبات طبیعی بسیاری از غذاها حاوی اگزالات است مثلا میوه‌ها و سبزیجات، آجیل، حبوبات و حتی شکلات و چای. از جمله غذاهای سرشار از اگزالات می‌توان به:
بادام‌زمینی، ریواس، اسفناج، چغندر، آرتیشوک، شکلات و سیب‌زمینی شیرین اشاره کرد. بهتر است آن دسته از افرادی که سنگ کلیه‌ای از جنس کلسیم اگزالات دارند؛ میزان مصرف این غذاها را محدود کنند.
سعی کنید همراه با غذاهای حاوی اگزالات، نوشیدنی‌ها و غذاهایی مصرف کنید که حاوی کلسیم باشند؛ غذاها و نوشیدنی‌هایی مانند شیر، ماست، بستنی و کمی پنیر. به این ترتیب اگزالات و کلسیم موجود در این غذاها قبل از ورود به کلیه‌ها، در شکم و روده به یکدیگر متصل خواهند شد و احتمال تشکیل سنگ کلیه بسیار کمتر می‌شود.
درمان سنگ کلیه در منزل
سنگ‌های اوریک اسید: نوعی سنگ رایج دیگر
غذاهایی مانند گوشت قرمز، فرآورده‌های فرعی گوشت قرمز و حلزون‌های صدف‌دار حاوی نوعی ماده شیمیایی طبیعی هستند که به آن پورین می‌گویند.
مصرف بیش از حد پورین منجر به بالا رفتن میزان تولید اسید اوریک می‌شود و به این ترتیب فشار کاری کلیه‌ها برای دفع اسید اوریک ایجادشده نیز بیشتر خواهد شد.
بالا رفتن میزان دفع اسید اوریک منجر به اسیدی‌تر شدن ادرار خواهد شد. غلظت بالای اسید ادرار، روند تشکیل سنگ کلیه را آسان‌تر می‌کند.
برای پیش‌گیری از تشکیل سنگ کلیه اسید اوریک، میزان مصرف غذاهایی که پورین زیادی دارند را کاهش دهید؛ غذاهایی مانند :
میزان مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های حاوی قند را کم کنید (به خصوص نوشیدنی‌هایی که حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا هستند). میزان مصرف الکل را نیز کاهش دهید. مصرف الکل منجر به افزایش میزان اسید اوریک در خون می‌شود. در ضمن رعایت رژیم‌های غذایی کوتاه‌مدت هم توصیه نمی‌شود؛ چنین رژیم‌هایی منجر به افزایش میزان اسید اوریک خون می‌شود. با کاهش میزان مصرف پروتئین‌های حیوانی و افزایش مصرف میوه و سبزیجات از میزان اسیدی بودن ادرار کاسته خواهد شد و در نتیجه احتمال تشکیل سنگ کلیه اوریک اسید هم کمتر خواهد شد.
- گوشت قرمز و فرآورده‌های فرعی آن
- غلات و محصولات لبنی کم‌چرب
- ماهی کولی و حلزون‌های صدف‌دار
- عصاره گوشت
- ماهی ساردین
- آب‌جو و نوشیدنی‌های الکلی
- در رژیم غذایی خود سبزیجات و میوه را حتما بگنجانید.
میزان مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های حاوی قند را کم کنید
(به خصوص نوشیدنی‌هایی که حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا هستند). میزان مصرف الکل را نیز کاهش دهید. مصرف الکل منجر به افزایش میزان اسید اوریک در خون می‌شود.
در ضمن رعایت رژیم‌های غذایی کوتاه‌مدت هم توصیه نمی‌شود؛ چنین رژیم‌هایی منجر به افزایش میزان اسید اوریک خون می‌شود. با کاهش میزان مصرف پروتئین‌های حیوانی و افزایش مصرف میوه و سبزیجات از میزان اسیدی بودن ادرار کاسته خواهد شد و در نتیجه احتمال تشکیل سنگ کلیه اوریک اسید هم کمتر خواهد شد.
مصرف ویتامین یا مکمل‌های معدنی برای پیش‌گیری از ابتلا به سنگ کلیه مفید است یا مضر؟
مصرف انوع ویتامین B برای افرادی که مبتلا به سنگ کلیه هستند؛ بی‌‌ضرر است.
انواع ویتامین B شامل تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، B6 و B12 است. در واقع برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف ویتامین B6 می‌تواند برای افرادی که در ادرارشان میزان اگزالات، بالاست؛ مفید باشد.
آیا می‌توان برای پیش‌گیری از ابتلا به سنگ کلیه کار دیگری انجام داد؟
دفع سنگ کلیه تجربه‌ای نیست که تنها یک بار رخ دهد و تمام. معمولا دفع سنگ کلیه یکی از دردناک‌ترین تجربه‌هایی است که انسان ممکن است تجربه کند.
متاسفانه ممکن است ابتلا به سنگ کلیه و دفع آن بیش از یک بار برای فرد پیش بیاید. همین حالا برای درمان اقدام کنید! اگر رژیم غذایی مناسبی نداشته باشید، به اندازه کافی نوشیدنی مصرف نکنید و روش درمانی مناسبی در پیش نگیرید؛ دوباره به سنگ کلیه مبتلا خواهید شد. با ابتلای دوباره به سنگ کلیه احتمال ابتلا به بیماری‌های کلیوی دیگر نیز بالا می‌رود.
اگر به سنگ کلیه دچار شده‌اید، نگران نشوید!
به قول معروف سعی کنید در صورت ابتلا به این اختلال با آن راه بیایید. رعایت رژیم غذایی مناسب و مصرف داروهای تجویزی بسیار مهم است.
رژیم غذایی افراد مبتلا به سنگ کلیه
توصیه‌های کلی:
- حدود دو تا سه لیتر در روز مایعات بنوشید
این دستورالعمل شامل مصرف انواع مایعات است؛ مایعاتی مانند آب، قهوه و لیموناد. پژوهش‌ها نشان داده است که مصرف انواع مایعات مفید است. به خاطر داشته باشید که مصرف نوشابه و آب گریپ‌فروت توصیه نمی‌شود.
با مصرف مایعات مختلف، غلظت ادرار کاهش می‌یابد. باید حداقل روزی ۲.۵ لیتر ادرار دفع کنید.
- میزان مصرف غذاهای پر اگزالات را کاهش دهید
باید مصرف غذاهایی مانند اسفناج، انواع توت، شکلات، سبوس گندم، آجیل، چای و ریواس را در رژیم غذایی خود محدود کنید.
- به میزان لازم مواد لبنی حاوی کلسیم مصرف کنید
اگر روزانه در سه وعده خود، مواد لبنی مصرف کنید؛ احتمال تشکیل سنگ کلسیم تا حد بسیار زیادی کاهش می‌یابد. مواد لبنی را همراه با غذا مصرف کنید.
- از مصرف مکمل‌های کلسیم اضافه پرهیز کنید
بهتر است راجع به مصرف مکمل‌های کلسیم با پزشک یا متخصص تغذیه خود صحبت کنید.
- میزان مصرف پروتئین رژیم غذایی خود را متعادل کنید
با مصرف بیش‌از حد پروتئین، کلیه‌ها مجبور به دفع کلسیم بیشتری خواهند شد. با دفع کلسیم بیشتر، احتمال تشکیل سنگ کلیه بالا خواهد رفت.
- میزان مصرف نمک را کاهش دهید
با افزایش میزان سدیم موجود در بدن، میزان کلسیم موجود در ادرار افزایش یافته و احتمال تشکیل سنگ بیشتر می‌شود.
در ضمن کاهش میزان نمک در رژیم غذایی به کنترل فشار خون هم کمک می‌کند.
دکتر رضا ولی پور ، متخصص کلیه در سعادت آباد
