فهرست موضوعات
آیا تشخیص سرطان مثانه با سونوگرافی امکانپذیر است؟ با سی تی اسکن چطور؟برای بررسی دستگاه ادراری و به خصوص کلیه ها و مثانه، معمولاً از روش های تصویربرداری مختلفی مانند سونوگرافی، سی تی اسکن، ام آر آی و همچنین، عکس برداری اشعه ایکس استفاده می شود. این روش ها نقش بسیار مهمی در شناسایی، تشخیص و پیگیری وضعیت بیماران مبتلا به سرطان مثانه دارند. گاهی اوقات، پزشک از تصویربرداری برای بررسی بیشتر یا تأیید نتیجه استفاده می کند.
این امر معمولاً زمانی انجام می شود که در آزمایشی دیگر مشکل خاصی رؤیت شده است. انتخاب بهترین روش تصویربرداری به عواملی مثل نتایج سایر آزمایش ها، دسترسی به امکانات پزشکی، سابقه بیماری های دیگر فرد، مشخصات تومور یا بافت غیر طبیعی (مثلاً اندازه و محل دقیق آن) و همچنین عوارض جانبی احتمالی هر روش بستگی دارد. از آنجایی که دسترسی به نواحی فوقانی دستگاه ادراری معمولاً با سیستوسکوپی امکان پذیر نیست، در زمان بروز مشکل در این نواحی، تصویربرداری اهمیت زیادی پیدا کرده و می تواند بسیار دقیق باشد.
در مقابل، برای تشخیص تومورهایی که در بخش های پایینی دستگاه ادراری قرار دارند، این روش ها چندان کارآمد نیستند. حتی گاهی اوقات تشخیص تومورهای کوچک یا تومورهای سطحی و صاف با تصویربرداری بسیار دشوار است.
یک نکته مهم این است که معمولاً برای تشخیص قطعی سرطان مثانه، تصویربرداری به تنهایی کافی نیست و پزشکان آن را همراه با سایر آزمایش ها به کار می برند. مثلاً آزمایش جدیدی به نام Cxbladder وجود دارد که با بررسی ژنومی ادرار، می تواند در کنار تصویربرداری به رد احتمال سرطان مثانه از نوع یوروتلیال در بیماران کم خطر کمک کند؛ آن هم بدون اینکه لازم باشد بیمار تحت آزمایش های تهاجمی تر قرار بگیرد!
تشخیص سرطان مثانه با سونوگرافی به چه صورت است؟
سونوگرافی که گاهی با نام سونوگرام نیز شناخته می شود، با بهره گیری از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویر دقیق و واضحی از اندام های داخلی بدن تهیه می کند. این امواج پس از برخورد به اندام ها و بافت ها، بازتاب یافته و دستگاه سونوگرافی با پردازش این بازتاب ها و تبدیل آنها به تصاویری کامپیوتری و قابل مشاهده، اطلاعات مفیدی در مورد شکل، حرکت اندام ها و حتی جریان خون در رگ ها در اختیار پزشک قرار می دهد. نکته مهم درباره سونوگرافی این است که در این روش نیازی به استفاده از پرتوهای یونیزان (مانند اشعه ایکس) یا تزریق مواد حاجب وجود ندارد.
سونوگرافی چگونه به تشخیص و پیگیری سرطان مثانه کمک می کند؟
با انجام سونوگرافی از دستگاه ادراری، پزشک می تواند اطلاعاتی درباره اندازه تومور مثانه به دست آورده و تشخیص دهد که آیا سرطان به نقاط دیگر سرایت کرده است یا نه. سونوگرافی توانایی خوبی در تشخیص تفاوت بین کیست های حاوی مایع و تومورهای جامد دارد. با این حال، فقط با استفاده از سونوگرافی نمی توان سرطان قطعی تومور را تشخیص داد. همچنین سونوگرافی می تواند به عنوان راهنمای پزشک برای هدایت سوزن نمونه برداری و گرفتن نمونه از بافت مشکوک به سرطان، مورد استفاده قرار بگیرد.
آیا سونوگرافی می تواند از تشخیص سرطان مثانه غافل شود؟
اگرچه بسیاری از تومورهای مثانه با سونوگرافی قابل مشاهده هستند، اما منفی شدن نتیجه این آزمایش، لزوماً به معنای نبود سرطان مثانه نیست. سونوگرافی حساسیت کافی برای شناسایی تومورهای کوچک را نداشته و همچنین قادر به نشان دادن صحیح تومورهایی را که در برخی قسمت های دستگاه ادراری (مانند حالب ها) قرار دارند نیست.
انتظارات در زمان انجام سونوگرافی مثانه
سونوگرافی مثانه معمولاً به صورت سرپایی انجام شده و کل فرایند آن اغلب بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان می برد. در اکثر مواقع نیازی به آمادگی خاصی پیش از سونوگرافی وجود ندارد، اما گاهی اوقات ممکن است از بیمار خواسته شود که پیش از انجام آزمون ناشتا بوده و یا از داروی مسهل استفاده کند. برخی از بیمارانی که قرار است سونوگرافی شکم داشته باشند، باید مقدار زیادی آب بنوشند تا مثانه آن ها کاملاً پر شود؛ این کار به شفاف تر شدن و کیفیت بالاتر تصاویر کمک می کند.
پیشنهاد مطالعه: عمل جراحی سرطان مثانه
حین انجام سونوگرافی مثانه، بیمار معمولاً به پشت دراز می کشد و پروب دستگاه روی پوست ناحیه مورد نظر حرکت داده می شود. برای کمک به انتقال بهتر امواج صوتی، ژل مخصوصی روی سطح پوست مالیده می شود. نکته قابل توجه این است که سونوگرافی یک روش بی خطر بوده و به ندرت عارضه یا اثر جانبی به همراه دارد.
تشخیص سرطان مثانه با سی تی اسکن
سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس، تصاویری مقطعی و برش خورده از بخش های مختلف بدن تهیه می کند. برخلاف عکس برداری ساده با اشعه ایکس که یک پرتو پهن و از یک جهت به بدن تابانده می شود، سی تی اسکن با ارسال چند پرتو باریک و از زوایای مختلف، مجموعه ای از تصاویر را ثبت می کند. این تصاویر با کمک نرم افزارهای پیشرفته، به شکل یک تصویر کلی و یکپارچه از یک برش خاص بدن بازسازی می شوند. سی تی اسکنی که برای بررسی کلیه ها، حالب ها و مثانه انجام می شود «سی تی یوروگرافی» نام دارد.
سی تی اسکن چگونه به تشخیص و پیگیری سرطان مثانه کمک می کند؟
سی تی یوروگرافی این قابلیت را دارد که:
- وجود هرگونه ناهنجاری در دستگاه ادراری یا وجود غدد لنفاوی بزرگ شده (که می توانند حاوی سلول های سرطانی باشند) را بررسی کند.
- شکل، اندازه و محل دقیق تومور را مشخص نماید.
- به تعیین مرحله پیشرفت بیماری کمک کند.
- در مواردی که مشکوک به انتشار سرطان مثانه به سایر نقاط بدن هستیم، نمونه برداری با هدایت سی تی اسکن یا اصطلاحاً بیوپسی تحت سی تی انجام شود تا دقیقاً نمونه از ناحیه مورد نظر برداشته شود.
آیا سی تی اسکن می تواند سرطان مثانه را نادیده بگیرد؟
گرچه سی تی اسکن اطلاعات ارزشمندی درباره دستگاه ادراری و تومورهای مثانه ارائه می دهد، اما همیشه نمی تواند تمام تومورهای مثانه را نشان دهد. برای مثال، برخی از تومورهای مثانه (به خصوص اگر اندازه شان کوچک بوده یا به طور سطحی و تخت رشد کرده باشند)، ممکن است در تصاویر سی تی اسکن قابل مشاهده نباشند.
هنگام انجام سی تی اسکن چه انتظاری باید داشته باشید؟
سی تی اسکن یک روش تصویربرداری ۱ تا ۳۰ دقیقه ای و بدون درد است که معمولاً به صورت سرپایی انجام می شود. پیش از انجام سی تی اسکن، ممکن است از بیمار خواسته شود که چند ساعتی چیزی نخورد یا نیاشامد. گاهی برای شفاف تر شدن تصاویر، لازم است بیمار برای تخلیه کامل روده، از داروهای ملین استفاده کند. برخی از انواع سی تی اسکن با کمک مواد حاجب ویژه ای انجام می شود که به صورت خوراکی، تزریق داخل رگی یا حتی رکتومی در دسترس هستند. استفاده از این مواد حاجب باعث بهبود کیفیت و وضوح تصاویر سی تی اسکن می شوند.
در طول تست، فرد روی یک تخت صاف دراز می کشد که به آرامی از داخل دستگاه اسکنر عبور می کند. ممکن است در حین کار دستگاه، صدای وزوز یا تق تق شنیده شود. همچنین بیمار باید چند دقیقه کاملاً بی حرکت بماند و در برخی موارد برای مدت کوتاهی نفس خود را نگه دارد تا تصاویر واضح تری ثبت شود.
عوارض جانبی احتمالی سی تی اسکن
حساسیت یا واکنش آلرژیک به ماده حاجب در بعضی از بیماران مشاهده شده که با علائمی مانند جوش، حالت تهوع، خس خس سینه، تنگی نفس یا خارش و تورم صورت همراه است. (اگر شما حساسیت شناخته شده ای به مواد حاجب، غذاهای دریایی یا ید دارید، حتماً این موضوع را به تیم پزشکی خود اطلاع دهید.) خوشبختانه این علائم معمولاً خفیف بوده و خود به خود برطرف می شوند. البته به ندرت ممکن است عوارض جدی تری مانند افت فشار خون یا مشکلات تنفسی شدید نیز ایجاد شود.
همچنین باید توجه داشت که میزان پرتو دهی در سی تی اسکن بسته، به شرایط بالینی می تواند متفاوت باشد اما در مقایسه با عکس ساده با اشعه ایکس، سی تی اسکن مقدار قابل توجهی پرتو به بدن وارد می کند. به همین دلیل انجام مکرر این تست ممکن است خطراتی مانند افزایش احتمال ابتلا به سرطان های ناشی از تابش اشعه در آینده را به دنبال داشته باشد.
سایر روش های تصویربرداری برای تشخیص یا پایش سرطان مثانه
ام آر آی (MRI)
ام آر آی با استفاده از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی، تصاویر بسیار دقیقی از بافت های نرم بدن تهیه می کند. این روش برای بررسی میزان سرایت سرطان مثانه به بافت های اطراف یا غدد لنفاوی بسیار مفید می باشد. برای بهتر شدن کیفیت تصاویر، گاهی به تزریق ماده حاجب نیاز خواهید داشت.
برای نمایش واضح تر دستگاه ادراری، نوعی ام آر آی به نام ام آر آی یوروگرام (MRI urogram) وجود دارد که دقت آن در تشخیص سرطان های ناحیه فوقانی دستگاه ادراری، با سی تی یوروگرام برابری می کند. مزیت اصلی ام آر آی یوروگرام این است که برخلاف سی تی اسکن، بدن بیمار را در معرض تابش اشعه قرار نمی دهد. با این حال، همانند سی تی اسکن، ام آر آی هم ممکن است قادر به تشخیص تومورهای کوچک یا تخت در بخش های پایینی دستگاه ادراری نباشد.
پیلئوگرام وریدی (Intravenous Pyelogram)
در روش پیلوگرام وریدی که به اختصار IVP (یا یوروگرام وریدی IVU) هم نامیده می شود، به بیمار یک ماده حاجب از طریق وریدی تزریق می شود. این ماده پس از ورود به بدن از کلیه ها، میزنای ها و مثانه عبور کرده و با عکس برداری اشعه ایکس، تصاویری از اندام های دستگاه ادراری تهیه می شود. این روش می تواند برای بررسی وجود تومورهای احتمالی در مثانه یا بخش های فوقانی دستگاه ادراری مفید باشد. وجود تومور معمولاً به شکل انسداد یا تغییر در شکل طبیعی دیواره مثانه یا میزنای ها در تصویر ظاهر می شود.
پیلئوگرام رتروگراد
در روش پیلئوگرام رتروگراد، یک کاتتر از طریق مجرای ادرار وارد مثانه یا میزنای (حالب) بیمار شده و سپس یک ماده حاجب از طریق این کاتتر تزریق می گردد تا پوشش داخلی مثانه، میزنای ها و کلیه ها در تصاویر اشعه ایکس به وضوح دیده شوند. در برخی موارد به جای استفاده از اشعه ایکس، ممکن است از تصویربرداری اولتراسوند استفاده شود (به ویژه در بیمارانی که نباید در معرض اشعه ایکس قرار بگیرند).
انجام پیلئوگرام رتروگراد معمولاً همزمان با سیستوسکوپی انجام می شود و در بعضی بیماران می تواند جزئیات بهتری از دستگاه ادراری فوقانی ارائه دهد.
